Bird Flu Zawtnak

Bird Flu Zawtnak

 

Bird Flu timi VaTlangrai hi a tu lio vulei cung pumpi i a chuak mi zawtnak vial te lak ah an ttih bik mi asi. Vulei cung ramkip nih mah hi VaTlangrai he pehtlai in a herh mi iralrin nak an ngei dih. Atu naite ah Kan Kawlram ah zawtnak a chuak cang ti theih asi  tik ah mah hi zawtnak umtuning kong hi theih lo tha a silo caah caan pek in mah hi ca hi rak rel cio hram te uh. “Na dam maw” ti a van chang tu cu “nan ram ah Bird Flu a um maw?” ti asi lio asi. Kan ram uknak tthat lo ruang ah kan ram nih a herh mi statistics le data pawl zong hi zei hmanh a si ning taktak in theih khawh asi bal lo. Kawlram ah Bird Flu a um ko cang ti ah official in cozah nih a phuan cang tik ah hin thinphan awktlak dirhmun a rak phan diam cang lai ti khi hei ruahdamh khawh colh asi.

Mah hi VaTlangrai hi (pandemic in nature) hmun kakip ah chikkhat lo te ah a chuak kho mi zawtnak asi. Vulei cung pumpi ah tuanbia chia bik a ngei mi zawtnak zong asi fawn. 1890 an hin vulei cung pumpi ah zawtnak tlangrai (first Pandemic) a voikhatnak a rak chuak. 1918, a voikhatnak Ralpi ah hin a rak chuak than i cu lio ah cun minung million 40 nak tam an rak thi. Ral hriamhma ruang i a thi mi dihlak nak in an tam deuh. 1918 i a chuak mi rai cu Spanish Flu ti in a min a thang. 1957 ah hin a rak chuak than i cu tu cu Asian Flu ti asi than i minung 100,000 an rak thi. Cun, 1968 ah Hong Kong Flu ti in a chuak than i minung 700,000 an rak thi. 1997 ri in a tu i an ttih ngai mi Bird Flu cithar H5N1 timi hi chuah hram ai thok. Ram kenkip ah tlawmpal te te in a thawngpang theih pah hrehrep asi i mi vialte tuksum le tlingza in a kan tuah dih  nak zong hi asi. Ai thih pi mi zong ceilak an um cang,  satil arva zuatnak le bang cu tamtuk rawk piak an si cang.

Mah hi zawtnak hi a phunphun in a muisam ai thleng kho mi asi caah zeidang zawtnak bantuk in a ci hloh khawh mi asi lo. Cun Va hrimhrim zong hi an tamtuk ca zong ah asi. Zeidang satil zawtnak asimi virus nih a chuah ter khawh mi hna cu eradicate an tuah khawh pah duah mah ko hna. Mah hi zawtnak hrik hi Ram lak i a tlongmi Va pawl hrang ah cun kan mah i kan i ngeih mi cumpi tlangrai bantuk sawsawh khi a rak si. Ai thih pi mi an um i a zei a poi lo mi an um. Vulei cung ah Va hi ai thendarh cem mi saram phun an si tik ah Hmunhma Thial hmang va (Migratory Bird) pawl nih hin hi zawtnak hi a ken kip an an tthek ter. Cu pin ah a hmunhma le a caan zoh in zawtnak hrik nih a mah duhsalam in a ruamaam ai thlen khawh lengmang fawn. A tu lio i a vaak mi hrik hi H5N1 ti asi. 1918 Spanish Flu a chuah tertu hi H1N1, 1957 Asian Flu a chuah tertu hi H2N2, 1968 Honhg Kong Flu a chuah tertu hi H3N2 ti an si. Mah hi hrik nih hin Subtype 16 H le 9 N a ngeih hna i an duh poh in an i thleng kho. Phundang i an van i thlen tik ah hin zawtnak a chuah ter mi hi a fak khun tawn. Mah ti a um khawh caah hin micheu nih cun Ramnung lei hriamnam (Biological Warfare) ca ah an hman mi asi ko lai an ti phah, Mastard Gas te hna, Bomb  khuvai te hna he i peh tlaih dawh hna asi pah ti in an ruah.

Mah hi  VaTlangrai  hi zeidang zawtnak phung kal ning he an i dannak a um. A Zawmi le a thi mi hi hngakchia le tar thazang ngei lo siloin kum 15-35 karlak minung thazang a ngei saling ti i ruah mi lawng te  an si. An zawt tik ah hin cumpi tlangrai kan ti mi bantuk in khuh, hromfah, thawcham, taksafah, tak linhsat, mit phin le Cuap phin te hna hi an si. Zawtnak hrik pumchung i a luh tik ah an karhnak (reproduce) i a rak chuak mi chemical le toxin pawl khi kan pum nih a rak celh lo i i zawt pi le i thih pi asi. Zapi nih an i thih pi cem ning cu thaw chuah awk ngei lo in an um, an taksa a dum a dum i an thi thluahmah ko ti asi.

Mah hi VaTlangrai ca i ithlop nak ah an hman cemmi sii hna cu  Imantadine, Oseltamivir, and Zanamivir hna hi an si. Asinain zawtnak nih hin resistant Strain hi a chuah khawh zau tawn caah zumh thlu ding an si ti lo.

Vulei cung pumpi nih a ttih cem mi khamkhawh thlu ding ah a zumh lo mi zawtnak asi. I khamkhawhnak caah a tha bik lai ti i ruah mi cu Wet Food Market timi Satil a nung i zuarnak pawl hrawh dih khawh hi asi. Asinain nunnak pawcawmnak ah Asia lei le bang ah cun a um lo ah asi kho bak lo mi asi caah thil harsa ngai khi asi rih. A tu lio ah an hman bik mi cu Zawnak hi phan awk i a um le caang ka in Ar phun asi mi poh poh an ci i hmih dih colh, i minung nih Zawtkhamnak si i chunh dih colh hi asi. Kan nih Ram hna ah cun mah hi Zawtnak ca i Vaccine hna cu cawk awk le hman awk khom um dawh asi rih lo.

VaTlangrai a ngam biknak cu kanmah Lailei bantuk Satil Arva khua lak , inchung inleng i an duh poh i an tlon an lennak, Hngakchia le Satil Arva umnak hmunhma duh poh i an i hrawm khawhnak, Satil Arva a nung le a hring i i zorh le i cawk khawhnak, duhnak poh i Satil Arva va thah (Butcher) khawh salam nak, An vun va hawh khawh le an hmul va phawi khawh nak, Hnawmtam duhnak poh i hlonh khawhnak te hna ahhin an si. Cu caah Mah hi VaTlangrai hi zeimawtin kan Lairam a phak sual ah cun zei te taktak hmanh a tang ding um dawh kan si lo.

VaTlangrai a konglam a hlathlai tu hna chimning ah cun (It is Brewing) zupu erh in ai erh ko an ti. Zei can hmanh a rau ti lai lo vulei cung pumpi ah a chuak lai i ai ralring kho mi an i ralring lai, ai ralring kho lo mi nih an tuar lai ti asi. President  Bush nih tukum chung i Bird Flu ca i hman a timh mi hi Billion 7.1 asi. Kan nih Ram tu ah cun zeidang ttih nung timi Malaria, Typhoid, Cholera, le TB te hna he kan i ciah cuahmah rih lio asi tik ah hi bantuk  a hmual a faak khun mi zawtnak nih a kan phanh lai ding mi hi cu ruah thiam hmanh khi asi lo. 

Kan Ram  harsat, sifah le a santlaihlo hi a phunphun in kan thlop kan buaipi i a tu lio te lebang ah hin cun “hi maw kan saduhthah kha a rak si” a ti kho mi zong kan um pah len cang. Khatlei ah kan ram uknak nih cawl kho lo le lutaw ngal lo in a kan tuah cuahmah rih fawn. Ramdang a phanmi hna nih an van kuat mi tangka hmang in mithmuh i a langmi thanchonak lawng lawng tuah an si. Inn le lo cu a hmun le a hma rup ah a chonh in an i chonh thluahmah ko nain Inn le Lo a than rup i a rak tthang ve mi zeihmanh a um ti lo. Kan Khua kan ram ah atu i VaTangrai hi va chuak sual seh law kan thi dih lai ti hi a fiang. Zeicaah tiahcun mah hi zawnak hi a thlopman a fah tuk caah ai thlop kho ding kan um theng  lai lo. Ikhamnak (Vaccine) zong hi a man a fah lawng siloin refrigerator i chiah peng mi asi tik ah Laitlang ah hman khawh asi lo. Vaccine tampi hman khawh an si lonak cu Refigerator kan ngeih hna lo ruang ah hin asi. Inn tha lo tha  kan ngeih mi poh ah khin refrigerator pakhat cio tal um kho hna seh, Electric power supply um kho peng seh, emergency in vaccine hna cawk le ngeih ve herh seh law ngei kho ding in rak i timh cia khawh hei si ve seh, theihherhmi zawtnak konglam hi zeimawzat tal rak thei kho cio ding in kan cozah hi dingfel kho seh, mah le zawn cio a rak i hliphlau kho cio hna usih law cu mah hi zawtnak raichia kong chimrel hi sullam a va ngei phum  ve ko hnga.

Salai Bawi Uk Thang

B.V.S, (D.V.M Candidate)

USA

Note: Lai Forum, Rungcin le Chinland i 15 March 2006 ah a ttial mi a si.